Kamis, 20 Juli 2017

“Sabanda, Sariksa, Jembar Makalangan”
“lain saukur ngarobah, tapi ngabebenah sangkan mereunah”

1) Tentang manusia sebagai pribadi.

a. Kudu hade gogog hade tagog.
Artinya, harus baik budi bahasa dan tingkah laku.

b. Nyaur kudu diukur, nyabda kudu diungang.
Artinya, segala perkataan harus dipertimbangkan sebelum diucapkan , senantiasa mengendalikan diri dalam berkata-kata.

c. Batok bulu eusi madu.
Artinya, diluarnya buruk di dalamnya bagus. Misalnya tampaknya miskin dan bodoh, tetapi kaya atau pandai.

d. Ulah bengkung bekas nyalahan.
Artinya, tingkah laku harus tetap baik dan benar, jangan menyimpang.

e. Ulah elmu ajug.
Artinya, Orang yang hanya dapat menasehati orang lain agar berbuat baik, tetapi dia sendiri berbuat keburukan.

f. Henteu gedag bulu salambar.
Artinya, tidak merasa gentar sedikitpun menghadapi musuh.

g. Teu busik bulu salambar
Artinya, pendirian yang kokoh, tidak goyah sedikitpun.

h. Sacangreud pageuh sagolek pangkek
Artinya, teguh memegang pendirian, tidak pernah melanggar janji.

i. Indung suku oge moal dibejaan.
Artinya, harus teguh menyimpan rahasia, apalagi rahasia negara.

J. Ulah gindi pikir belang bayah.
Artinya, jangan buruk hati, jangan punya pikiran buruk terhadap sesama.

k. Hambur bacot murah congcot.
Artinya, banyak cakap, cerewet dan sering memarahi tetapi suka memberi makanan.

l. Kudu boga pikir rangkepan.
Artinya, harus punya curiga. Tidak mudah percaya kepada orang lain.

2) Tentang Manusia dengan masyarakat

a. Kudu silih asih, silih asah, silih asuh.
Artinya, di antara sesama hidup harus saling mengasihi, saling mengasah, dan saling mengasih.

b. Ngadeudeul ku congo rambut.
artinya, memberi sumbangan kecil, tetapi disertai dengan kerelaan.

c. Kawas gula jeung peueut.
artinya, hidup rukun saling menyayangi, tak pernah berselisih.

d. Ulah kawas seuneu jeung injuk.
Artinya, jangan mudah bersilisih, agar pandai mengendalikan nafsu-nafsu negatif.

e. Ulah marebutkeun balung tanpa eusi.
Artinya, jangan memperebutkan perkara yang tidak ada gunanya.

f. Pondok jodo panjang baraya.
Artinya, meskipun sebagai suami istri jodohnya pendek, hendaknya terus menjadi saudara.

g. Ulah nyieun pucuk ti girang
Artinya, jangan mencari bibit permusuhan.

h. Ulah ngaliarkeun tale us ateul.
Artinya,jangan menyebarkan perkarayang dapat menimbulkan keburukan.

i. Ulah nyolok mata buncelik.
Artinya, jangan memberitakan sesuatu yang tidak pantas terdengar oleh orang lain.

j. Ulah biwir nyiru rombengeun
Artinya, jangan berbuat sesuatu di hadapan orang lain dengan maksud mempermalukan orang.

k. Henteu asa jeung jiga.
Artinya, karena sudah lama bergaul, sudah tidak merasa sangsi dan ragu-ragu lagi, sudah seperti dengan saudara.

l. Taraje nanggeuh dulang tinande.
Artinya, siap sedia menjalankan kewajiban, khusus seorang istri kepada suammya.

3) Manusia Dengan Alam

a. Manuk Hiber ku jangjangna, Jalma hidup ku akalna
Artinya, setiap makhluk masing-masing telah diberi cara atau alat untuk melangsungkan kehidupannya.

b. Leutik ringkang gede bugang.
Artinya, manusia itu meskipun kecil badannya, kalau meninggal dalam perjalanan, besar urusannya tidak seperti binatang.

c. Jawadah tutung briritna sacarana-sacarana.
Artinya, setiap bangsa memiliki cara dan kebiasaan olasing-masing.

4. Manusia dengan Tuhan

a. Mulih ka jati mulang ka asal.
Artinya, meninggal, asal dari Tuhan dan kembali kepada Tuhan.

b. Dihin pinasti anyar pinanggih
Artinya, segala hal yang dialami sekarang sesungguhnya sudah ditentukan dahulu, agar orang senantiasa percaya bahwa segala sesuatunya terjadi adalah kehendak Tuhan.

c. Nimu luang tina burang.
Artinya, mendapat pengalaman atau pengetahuan pad a waktu mendapat kecelakaan.

d. Buaya mangap batang liwat.
Artinya, memperoleh sesuatu yang sangat diharapkan dengan tak terdllga sebeJumnya.

5. Manusia dalam mengejar kemuliaan lahiriah.

a. Ulah pagiri-giri calik, pagirang-girang tampian.
Artinya, janganlah saling mengatasi di dalam mencari keuntungan sehingga tidak mengindahkan keselamatan bersama. Jangan berebut kekuasaan atau jabatan.

b. Kudu paheuyeuk-heuyeuk leungleun.
Artinya, harus saling menolong.

c. Ulah ngukur baju saserig awak.
Artinya,jangan mempertimbangkan sesuatu hanya dari segi kepentingan pribadi.

d. Ulah pupulur memeh mantun.
Artinya, jangan meminta upah sebelum bekerja.

e. Ulah kumeok memeh dipacok.
Artinya, kalau menghadapi pekerjaan janganlah sebeJum apa-apa sudah merasa berat.

f. Mending waleh batan leweh.
Artinya, lebih baik berterus terang dari pada terus menanggung kedukaan.

g. Mending kendor ngagembol, tinimbang gancang pincang.
Artinya, Jebih baik Jambat tetapi dengan ban yak hasilnya dari pad a cepat dengan sedikit hasil.

h. Asa mobok manggih gorowong.
Artinya, orang yang sedang mencari jalan, lalu mendapat pula pertolongan sehingga merasa senang.

I. Ulah puraga tamba kadengda.
Artinya, dalam mengerjakan suatu pekerjaan jangan asal dikeriakan saia, tetapi harus dengan sungguh-sungguh sehingga hasilnya memuaskan.

J. Batan, kapok anggur gawok.
Artinya, dari pada berhenti melakukan pekerjaan yang tidak baik, malah maki menjadi-jadi.

k. Ulah gasik nampi gancang narima.
Artinya, jangan terburu-buru menerima sesuatu, hendaknya dipikirkan dulu baik buruknya.

l. Kudu bisa lolandokan.
Artinya, pandai menyesuaikan diri.

Minggu, 18 Juni 2017

MONOLOG SUNDA SULAYA Ku Ayi G. Sasmita

MONOLOG AWÉWÉ
SULAYA
Ku Ayi G. Sasmita


BADA ASAR, SISI JAAN SATAPAK, TANGKAL HANJUANG RADA BADAG, HANDAPEUNANA AYA BALÉ LEUTIK TINA AWI, NU BIASA DIPAKÉ REUREUH JALMA NU NGALIWAT.
SAURANG BUDAK AWÉWÉ NGAGOLÉR DIBAJU SARAGAM SAKOLA SMA, KANTONG SAKOLA NINDIHAN SUKUNA.
ANGIN NGAHILIWIR NGARAGRAKEUN  DAUN GARING LEBAH TARANGNA, BUDAK AWÉWÉ NGULISIK HUDANG, TULUY DIUK DINA BALÉ AWI, PAROMANNA BALUAS JIGA NU NYIDEM RASA SIEUN JEUNG HÉRAN. 
NITÉNAN ÉTA TEMPAT, LAJU NANGTUNG LEUMPANG LALAUNAN NGURILINGAN ÉTA TEMPAT BARI NGARÉRÉTAN KA SABUDEUREUN.
Geus méh saminggu kuring ninggalkeun imah. Ninggalkeun Indung jeung bapa. Ninggalkeun sakola. Ninggalkeun kahirupan anu nyata.
Indit nuturkeun manéhna nu kiwari miang duka ka mana. Manéhna ngan ukur ninggalkeun rurujit dina diri..
Masih karasa kénéh kanyaah nu jadi indung jeung bapa. Masih kadéngé kénéh sora indung ngupahan upama kuring keur sedih nyanghareupan PR sakola nu teu bisa diungkulan ku kuring. Kadéngé kénéh sora bapa méré papatah-papatah ngeunaan kahirupan.
Kanyaah maranéhanana duaan taya babandinganana. Ceuk rarasaan mah hamo bisa digantian ku naon baé ogé.  Indung tunggulna rahayu, bapa tangkalna darajat… (RUMAHUH.) Hemmmm…
NGARÉRÉT KA BEULAH KULON. ÉBRÉH KATINGALI LAYUNG KONÉNG LIR BENANG-BENANG EMAS, NGAGURAT ANTAY ANTAYAN DI LANGIT MAWA LAMUNAN.
MANÉHNA IMUT, LEUMPANG LALAUNAN. LEUNGEUNNA RANGGAH JIGA NU HAYANG NGAHONTAL LAYUNG.
Layung… aya ku éndah anjeun mapaés langit. Kuring hayang jadi anjeun, lantaran anjeun mah tara sulaya kana jangji. Ceuk ema baheula unggal wanci sareupna, pasti anjeun datang ngabagéakeun peuting. Mapagkeun bulan jeung béntang.
NANGTUNG BARI NYAWANG KAJAUHNA
Sareupna.. enya sareupna. Wanci kieu pisan, kurang diuk dina balé handapeun tangkal hanjuang gigireun imah. Diuk dina lahunan ema ngadagoan layung bari ngahariring.

(NGAHALEUANG)
Layung Konéng datang deui
Mawa sono nu kamari
Mapagkeun bulan jeung béntang
Dina simpay kamelang

Layung konéng aya ku éndah
Mapaés lawang peuting
Teuneung taya karingrang
Najan digaléntor mongkléng

Layung konéng saliwatan miang deui
Nyantélkeun jangji pasini moal jalir
Poé isuk pasti mulang deui
Mawa harepan sakur kahayang

NGARUMPUYUK TAYA TANGAN PANGAWASA. PANONNA MIMITI RAMBISAK, NYARITANA DAREUDA.
Éndahna layung jeung halimpuna sora si ema, matak tingtrim kana haté. Kalan-kalan sok nepi ka saré dina lahunan. Upama layung geus miang, kuring ceurik hayang layung sina balik deui. Ema nu ngabeberah. Cenah, “Nyai geulis bageur.. tong salempang. Isukan ogé layung bakal datang deui. Sing percaya ka ema. Layung mah tara jalir kana jangjina…” Enya layung mah tara jalir jangji. Da jeung enyana, poé isukna manéhna datang deui bari mawa rasa kasono kuring poé kamari. Hmmm..  
MURELENG
Heh… naha bet nyeungseurikeun? Naonna nu pikaseurieun? Saha nu gélo? Manéh nganggap aing gélo? Hmhh, kitu tah loba teuing lalajo sinetron manéh mah. Korban acara tipi nu teu uni! Heueuh aing ogé nyaho teu sakabéh acara tipi atawa sinetron goréng. Aya ogé nu alus, ngan lolobana mah acara tipi jaman kiwari mah teu baralég! Loba teuing acara acara Slapsic. Nu cilaka dipupuas, nu sangsara diseungseurikeun! Lalajoaneun teu mararatut. Heueuh ngarti kuring ogé, teu sakabehna salah maranéh! Itu tuh nu kudu dipénta tanggungjawabna mah, nu boga tipi jeung nu boga kawasa. Ulah kéna kena demi kapentingan bisnis, usaha, nepi ka tega ngorbankeun moral umat! Masarakat!!
Meunggeus ah barina ogé nanaonan ngabahas nu kitu. Najan nepi ka huntu muruluk ogé moal aya hasilna. Da nu kawasa mah maranéhanana, urang mah bisa naon atuh?
DIUK NGALUNGSAR. NGAHULENG SAKEDAPAN. TEU SAWATARA LILA MANÉHNA NYARITA DEUI.
Meungeus atuh ulah ngadoja baé. Kuring téh keur bingung, bingung ka mana kudu lumampah. Rék mulang ka lembur, éra jeung sieun inggis nu jadi kolot teu narima. Enya kuring nu salah, kuring nu geus nyieun kasalahan gedé. Padahal kurang kumaha, remen pisan diingetan ku nu jadi kolot, jeung babaturan sorangan.
Ayeuna kakarak karasa. Coba mun harita teu ngagugu nafsu mah, meureun moal kajadian kawas kieu. Kuring bener-bener kabobodo ténjo haripeut ku kanyaah nu ngan ukur pupulasan. Sugan téh enya wé bener manéhna nyaah ka kuring. Tétéla sakabéhna ngan ukur kedok pikeun ngarah kahormatan kuring wungkul. Sanggeus kahayangna kacumponan mah, manéhna ninggalkeun.
NGANGRES
Ayeuna kuring nu kudu nanggung sakabéhna…
LEUMPANG LALAUNAN KA LEBAH BALÉ. GÉK DIUK SATENGAH NGABEUBEUTKEUN MANÉH.
Cinta..?!! Enya ieu balukar tina salah ngahartikeun kecap ‘cinta’. Saéstuna ari cinta lain ngan saukur pasualan bukti. Anu satuluyna daék masrahkeun kahormatan lantaran hayang ngabuktikeun ayana rasa cinta. Padahal cinta nu saenyana kudu bisa silih ajénan kana kahormatan sewang-sewangan. Cinta lain ngan saukur pasoalan pangorbanan anu satuluyna daék ngorbankeun masa depan jeung cita-cita, lumpat tina kanyaah kolot. Wani nyieun hubungan tanpa rido ti nu jadi kolot. Padahal cinta nu abadi cinta nu aya dina ridho indung jeung bapa.
Cinta nu sajati, cinta nu bisa silih ajénan, silih jaga, silih mikanyaah tanpa aya rasa ménta pamulang tarima. Jiga kanyaah indung jeung bapa. Emaaa! Bapaaaa! Hampura kuring, anjeun pasti kuciwa sabab kuring teubisa jadi budak nu diharepkeun ku anjeun.
NYEGRUK CEURIK BARI SASAMBAT KA INDUNG JEUNG BAPA.
Manéhna datang, bari mawa cinta nu karasa éndah. Karasa pisan kanyaahna malah karasa ku kuringmah asa ngéléhkeun kanyaah indung jeung bapa. Sabulan kaliwatan. Taya nu anéh dina hubungan kuring jeung manéhna. Sagala kaéndahan cinta kaalaman taya nu kaliwat.
Harita mah, sagalana karasa bener wé. Remen ngabohongan kolot. Ngakuna sakola padahal ulin bobogohan jeung manéhna. Ménta duit keur jalan-jalan jeung manéhna, ngakuna keur iuran sakola. Malah sakapeung mah remen indit peuting tara bébéja ka kolot. Asa bener wé harita mah.
Dasar enya, sabuni-bunina nyumputkeun bugang, pasti kapanggih baé. Peuting harita kira-kira wanci jam salapan peuting, kuring kaluar ti imah janjian jeung manéhna rek indit ka pasar malem. Kuring luncat tina jandéla kamar. Lantaran rusuh kuring poho nutupkeun deui jandéla.
Kuring indit diboncéngkeun kana motor ku manéhna. Kuring teu boga rasa curiga saeutik-eutik acan, basa harita manéhna méngkolkeun arah ka imah kost manéhna. Naha bet méngkol ka dieu geuning? Manéhna ngajawab cenah aya nu tinggaleun di imah kostna. Kuring nurut wé da teu boga curiga nanaon. Turun tina motor kuring dipaksa asup ka jero kamar kost manéhna. Kuring nolak, da boga rasa kasieun mah, inggis aya nu ningalieun. Bisi jadi fitnah. Tapi percaya kana kaasih manéhna kuring nurut asup ka jero kamar.
Barang sup ka jero, kakarék kuring boga rasa curiga, lantaran manéhna ngoncikeun panto kamar ti jero. Naha bet dikoncikeun pantona? Ceuk kuring bari ngarawel konci nu diasupkeun kana saku calanana. Nyalsé heula di dieu gampang ka pasar malem mah, soré kénéh ieuh cenah bari nangkeup kuring ti tukang. Kuring ngépéskeun leungeunna. Di dinya kuring mimiti curiga manéhna boga niat teu hadé. Kuring nerejel satékah polah hayang ngaleupaskeun tina tangkeupanana? Tapi tanaga manéhna leuwih bedas ti tanaga kuring. Ahirna kuring cicing. Mimiti kadéngé manéhna ngaharéwos… Nyaan anjeun nyaah ka kuring? Kuring unggeuk. Nyaan anjeun cinta ka kuring? Kuring unggeuk. Naon buktina? Kuring ngabetem teu bisa ngajawab. Manéhna nanya deui, naha bet cicing? Mun enya anjeun nyaah, anjeun cinta, sok buktikeun peuting ieu. Sangkan kuring yakin yén anjeun enya-enya cinta jeung nyaah ka kuring.
Kuring baluweng, antara sieun jeung bingung pagalo dina dada. Manéhna ngaleupaskeun tangkeupanana. Laju nungtun kuring didiukeun dina korsi. Manéhna mimiti muka kancing baju kuring hiji-hiji. Kuring pasrah teu bisa kukumaha, lantaran gedéna rasa cinta ka manéhna. Kuring hayang ngabuktikeun. Kuring masrahkeun kahormatan ka manéhna.
NGANGRES, LEUNGEUNNA TIPEPEREKET PAGEUH NGENYAK BAJUNA.
Peuting harita, jadi saksi kuring masrahkeun harta nu pangberhargana ka manéhna lantaran hayang ngabuktikeun yén cinta kuring lain heuheureuyan. Tapi, tapi sagala pangorbanan kuring taya hartina.
NYARITA TEU KEBAT, CEURIK NYEGRUK BARI NYUUH DINA BALÉ AWI.
KAAYAAN JADI SIMPÉ. TEU SAWATARA LILA MANÉHNA CENGKAT NEUTEUP KA JAUHNA BARI NYARITA RADA DAREUDA.

Manéhna nganteurkeun kuring balik. Sapanjang jalan taya kecap nu kaluar ti manéhna. Barang nepi ka hareupeun imah, manéhna ngupahan. Tong salempang, kuring bakal tanggung jawab. Nu penting ayeuna kuring yakin jeung percaya anjeun bener-bener cinta ka kuring. Kituna téh bari rék indit ninggalkeun kuring. Tapi, léngkahna kapegat ku sora si Bapa jeung si Ema norojol ti jero imah. Kuring jeung manéhna digusur asup ka jero. Tétéla geuning si Bapa jeung si ema nyahoeun naon nu geus kajadian peuting harita. Kuring jeung manéhna dicarékan laklak dasar. Malah lanceuk kuring nu hudang kagareuwahkeun ku sora si Bapa, tuluy neunggeulan manéhna nepi ka baloboran getih. Untung kaburu dihalangan ku kuring jeung si ema anu milu nyegruk ceurik.
Peuting éta kénéh, kuring diusir ti imah, lantaran kuring geus dianggap nyieun aib keur kulawarga. Kuring indit nuturkeun manéhna bari mawa rasa kaduhung jeung salah lantaran geus nganyerikeun haté kolot jeung kulawarga. Tapi gedéna harepan jeung rasa cinta ka manéhna saeutik gedéna geus bisa ngabeberah haté nu ancur. Harita taya deui nu jadi harepan kuring iwal manéhna nu dipiharep bisa nangtayungan hirup kuring ka hareupna.
NGARANDEG, NGARÉNGHAP NAHAN AMARAHNA.
Tapi, tétéla kuring salah! Méh saminggu kuring cicing di imah kost manéhna. Tapi kuring asa dianggap tunggul, teu ditalék teu ditakon. Manéhna apilain. Dina hiji peuting kuring ngawani-wanikeun manéh nalék ka manéhna, tapi naon jawabanana? Manéhna sulaya kana jangjina! Manéhna megatkeun hubungan jeung kuring! Kuring diusir! (NYEGRUK CEURIK)
AMBEK NYEDEK TANAGA MIDEK. NEUTEUP JAUH KA HAREUP. DUA DAAMPAL LEUNGEUNNA TIPEPEREKET.
Dasar lalaki laknat! Lalaki iblis! Pengecutttt!!! Sanggeus aing ngorbankeun sagalana, ngorbankeun masa depan, ngorbankeun kulawarga, ngorbankeun sakola, aing dicacampah! Dihinakeun taya ras-rasan. Dasar kadal! Pamulu palsu. Cintana ukur pupulasan. Ukur kedok!
MURELENG BARI TUTUNJUK.
Heh, lalaki! Sakuduna manéh mikanyaah ka awéwé. Ngajénan ka awéwé lantaran indung manéh ogé awéwé. Naha manéh téga? Naon nu karandapan ku aing isuk atawa pagéto karandapan ku lanceuk awéwé manéh, ku adi awéwé manéh! Hahh?!
NYARITA LEULEUY
Awéwé mah mahluk lemah nu kudu diaping dijaring ku lalaki. Kudu dipikanyaah ku lalaki lantaran awéwé teh bagian tina diri lalaki. Diciptakeun tina tulang iga lalaki nu beulah kénca, nu deukeut jeung hate. Nyanghareupan awéwé kudu maké haté ulah maké napsu.
Lalaki kudu bisa ngajaga kahormatan awéwé, lantaran indung manéh ogé awéwé!
Awéwé ogé kudu bisa ngajaga diri. Ngajaga kahormatan. Ulah gampang kairut ku rayuan-rayuan lalaki nu maké kedok cinta.
Sing inget awéwé! Isukan atawa jaga, manéh bakal jadi indung. Naha manéh téga mun jaga anak manéh bakal nanggung sagala kasalahan alatan kalakuan kolotna?
NGAHULENG SAKEUDEUNG.
Cinta? Kuring moal nyalahkeun cinta, lantaran cinta mah teu salah. Cinta mah anugrah lain dosa. Cinta teu bisa dijadikeun alesan. Nu jelas, ku napsu nu dibungkus amisna cinta geus ngarampas kahirupan kuring.
NGANGRES.
Enya, kuring mémang salah. Kuring kaduhung. Tapi lain hartina kuring kudu éléh ku kaayaan. Keun baé sagala kasalahan kuring kamari sing jadi eunteung, sangkan kasalahan teu kapilampah deui!
NGAHULENG SAKEUDEUNG.
Kuring teu meunang katutuluyan nyeungceurikan ieu kaayaan. Lantaran sakabéh nu geus kajadian hamo bisa dibalikan deui. Kuring kudu kuat. Kuring moal éléh. Kuring moal mikeun ieu diri dikawasa ku rasa kaduhung!
Taya gunana kuring terus-terusan kawas kieu. Kaduhung moal bisa malikeun deui kaayaan. Satékah polah memener kasalahan leuwih hadé sangkan kuring bisa ngahadéan sagala kalakuan nu geus kaliwat.
Ayeuna, peuting ieu pisan kuring kudu nyieun putusan. Enya kuring kudu nyieun kaputusan. Duh Gusti! Mugi ieu putusan sing diridoan ku Anjeun, Gusti!
MEURUMKEUN PANONNA. NGARÉNGHAP  BARI TANGGAH, NGATUR NAPASNA. LAJU NYARITA TEUNEUNG.
Kuring rék mulang ka lembur. Mulang ka kulawarga. Ka sakola. Kuring bakal ngamimitian deui hirup anyar. Kuring teu paduli naon baé omongan tatangga ngeunaan ieu kaayaan. Nu penting hampura ti indung jeung bapa nu kudu katarima, sangkan ieu dosa teu manjang nepi ka jaga kabawa ka alam lana.
Siap teu siap kuring kudu siap narima sagala kanyataan nu baris karandapan. Sugan jeung sugan ieu jadi jalan pikeun kuring nobatan dosa-dosa nu geus dipilampah.

CENGKAT, MÉRÉSAN BAJU JEUNG BUUKNA. LAJU NYORÉN KANTONG. NANGTUNG AJEG BARI TANGGAH MEUREUMKEUN PANONNA. NGARÉNGHAP LAJU NGALÉNGKAH TEUNEUNG TAYA KARINGRANG, NINGGALKEUN ÉTA TEMPAT.

Basisir Laut Kaler, Maret 2016


Rabu, 01 April 2015



WORKSHOP BAHASA JEUNG SASTERA DAERAH
Kaping 18 maret 2015 kuring sareng réngréngan Pamass miang ka kota hujan nyaéta kota bogor jang jadi wawakil (delegasi) dina acara nu di kokolakeun ku Dinas Pariwisata dan Kebudayaan Jawa Barat, wanci isuk-isuk kuring cicing di gedung dekanat fakultas ilmu budaya unpad da janjian, didinya saurna bade angkat bareng sareng  kang Taufik ampera, indit ti jatinangor kira-kira jam 08:00 nepi ka kota bogor jam 12:00. Di jalan kuring ngawangkong weh sareng pupuhu ais pangampih ngawangkong ngaler ngidul nepi ka antukna kuring peureum tiheula tah dina mobil teh kusabab tunduh pisan, geus nepi di bogor kuring di bawa ka tempat pembukaan ieu workshop, rarasaan ti imah pasti urang ngendongna di hotél anu agréng di jatinangor kuring teu mawa nanaon ngan saukur baju, jaket, jeung sikat gigi. Bubuka acara di buka ku wawakil disparbud jawa barat, workshop nu di ayakeun ku prov.jawa barat mun di tinggali ku kuring katingalina can siap pisan.
Wanci kalangkang satatangtung kuring jeung réngréngan nu séjén di bawa asup kana beus nu geus di sewa ku panata calagara rasa bungah kacida bisa ngiluan ieu workshop, sajajalan kuring ninggalian kaayaan kota bogor nu kacida tentremna tapi angger wéh hareudang kabina-bina, kuring nepi di desa sindang barang, wah implengan anu harita sugan téh deuk ka hotél nu ngeunah apék téh kuring di bawa ka kampung adat nu aya keneh di sindang barang. Nepi di patempatan kuring jeung nu laina di sambut ku angklung indung wah kesenian nu geus lila bahkan kuring kerek nyaksian sorangan aya keneh di desa ieu mah, leuit aya wah pokona kampung adat nu luar biasa leuwih resep cicing di kampung adat batan kudu d hotel mah.Nepi di patempatan kuring jeung nu sejenna di titah cicing heula ngumpul di pendopo, kuring dibere nyaho padumukan jang ngendong.
Wanci harieum beungeut sakabeh pamilon dina acara workshop di kumpulkeun di pendopo sabari ngawanohkeun sadaya pemateri, pematerina aya Taufik ampera, Etti Rs, Dian Hendrayana, hawe setiawan, Cecep burdiansyah, iman shaleh sinareng mimin. Tos pada-pada wanoh langsung ka acara pembukaan deui sareng sesepuh kampung adat pasir eurih nu aya di sindang barang. Kalintang reueus pisan pokona mah, komo deui acara saatos pembukaan langsung di pilih abah sareng ambu kanggo janten pupuhu piara basa, alhamdulilah kuring kapilih janten abah. Ngurus jalma 55 anu beda watek jeung asal imahna.
Poe kadua kuring di ajak ngulilingan situs anu aya di daerah sindang barang seueur situs jaman baheula anu kurang di jaga ku masyarakat daerah dinya kacida pisan jiga anu teu kaurus pokona mah, saeunggeus nguliling kuring jeung rengrengan langsung di bere materi ngeunaan cara nyieun essey, cara nyieun carpon, cara nyieun dongeng, cara musikalisasi sajak, nyieun sajak, jadi presenter, jeung teater. Sapoe jeput ti isuk jeder nepi ka peuting jedur kuring jeung rengrengan di jejelan ku elmu pangaweruh anu kacida pentingna maranehna anu ngeusi materi mihareup gede kanu ngiluan ieu workshop jang nyebarkeun elmu nu geus meunang di ajarkeun sahariteun pisan. Kalintang reueus jeung bungah bisa ngiluan ieu workshop nu moal di ajarkeun di kuliahan pangpangna langsung ku para ahlina.
Poe katilu nyaeta poe pamungkas kuring cicing di eta kampung adat sagala hal anu geus di bikeun ku para pemateri teh langsung di praktekeun sakalian pamitan ka warga masyarakat sindang barang kucara magelarkeun hasil workshop nu geus di ajarkeun ku para ahlina. Geus kabeh di pentaskeun terus weh perpisahan wah pokona pangalaman kuring ngiluan workshop moal anggeus ku sapoe dua poe mun di caritakeun mah.

Minggu, 15 Maret 2015



Miéling Poé Basa Indung Sadunya
21 Februari di tetepkeun ku UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) jadi Poé Indung Sadunia dina kaping 17 Desesmber 1999. Poé Bahasa Indung ogé awalna aya pangakuan internasional dina Hari Gerakan Bahasa anu diayakeun di Bangladesh.
            Unpad ogé ngayakeun hiji kagiatan Miéling Basa Poé Indung di taun 2003, waktos taun kamari Unpad ogé ngayakeun Miéling Poé Basa Indung di Graha Sanusi Harjadinata (GRANUS) anu ngeusi acarana nyaéta Godi Suwarna anu macakeun sajak, aya nu mintonkeun Stand Up Comedy basa sunda ti Mr Jun, sareng réa deui acarana.
Dina taun ayeuna Unpad baris ngayakeun deui Miéling Poé Basa Indung dina kaping 21 Februari 2015 anu dumukna aya di Balé Rumawat, Unpad, Jalan Dapati Ukur 35 Bandung. acara Miéling. Poé Basa Indung anu diayakeun seueur pisan kagiatan-kagiatanna diantawisna aya maca sajak anu asalna di jepang nyaéta Haiku, launching sareng bedah buku Miss Maya/Neng Maya sareng peluncuran Kamus Utama Basa Sunda anu kacana aya 10.000 kaca 6 Jilid.
            Sateu acan dongkap ka tempat acara nu di ayakeun ku pidangan Rumawat mahasiswa Sastra Sunda Unpad orasi heula di handap jembatan cikapayang bandung, mahasiswa sastra sunda unpad anu ngahiji dina himpunan nu boga ngaran Paguyuban Mahasiswa Sastra Sunda (Pamass). Hiji tekad nu di kokolakeun ku pupuhu Pamass kanggo orasi dina miéling basa indung teh sangkan urang sunda ulah éra ngomong maké basa sunda komo deui ngajarkeun basa sunda ka jalma nu lain asli di tatar sunda. Di perempatan cikapayang mahasiswa sastra sunda unpad nyieun warga bandung pikeun nyaah kana basana sabab  leungit basana leungit oge budayana. Kagiatan orasi nu di ayakeun ku Pamass teh maca sajak, ngabagikeun brosur sareng ngélingkeun.
Dina taun ayeuna ogé Unpad sareng Yayasan Kebudayaan Rancagé medalkeun dummy kamus anu eusina 150.000 kecap, 10.000 kaca, sareng 6 jilid kandelna. Dummy kamus ieu di serahkeun langsung ku Rektor Unpad Prof. Ganjar Kurnia, Rektor Unpad anu enggal 2015-2019 Prof. Dr.med. Tri Hanggono Achmad, dr., Pupuhu Yayasan Rancage Rachmat Taufik Hidayat, Guru Besar FISIP Unpad Prof. Dede Mariana, Pupuhu Lembaga Basa jeung Sastra Sunda (LBSS) Yayat Hendayana, sareng perwakilan Sastrawan Sunda, H.M. Usep Romli ka bapak Wakil Gubernur Jawa Barat Bapak.Dedi Mizwar. Katingal dina gambar dihandap:


           
            Kamus utama basa sunda ieu téh ngagaduhan kaca sareng jilid anu seueur kacana,  diantara kamus-kamus bahasa daérah sareng anu sanésna anu atos katingal yén kamus ieu paling seueur kacana, tina jilidnagé aya  sareung kandelna sareng 150.000 kecap anu aya dina kamus éta.
Sanajan ngan saukur dummy dina sambutan Rektor Unpad supaya kamus ieu téh énggal-énggal di cetak sareng di pasihkeun ka instansi-instansi di Daérah Jawa Barat khusna Instansi Pendidikan yén Jawa Barat ogé ngagaduhan kamus utama basa Sunda. Kamus ieu ogé ditampi pisan ku Wakil Gubernur Jawa Barat Dedi Mizwar.
Kang Dedi mizwar kalintang reueus pisan ninggal kagiatan anu di ayakeun ku Unpad. Wakil gubernur anu masih keneh eksis di layar kaca atanapi di televisi anjeuna hoyong pisan ngayakeun kegiatan a nu samodel kieu, ngan lebar wakil gubernur teu ngaggo basa sunda pas ngadeg di payun nyarioskeun kamandangna. Nu dongkap dina ieu acara sanes saukur mahasiswa hungkul nanging seueur pisan seniman sareng budayawan sunda ngumpul ilubiung dina ieu acara katinggalna para seniman sareng budayawan sunda teh kalintang reueus oge tiasa ilubiung di balé rumawat teh.
Acara salajengna ku “Diskusi Buku “’Neng Maya’sareng‘Miss Maya’, Carpon Munggaran nu ditarjamahkeun kana Basa Inggris” ku pemateri Prof. C. W. Watson (nyaéta penerjemah carpon “Neng Maya” kana Bahasa Inggris), Cecep Burdansyah (Redaktur Harian Umum Tribun Jabar), sareng Dr. Hj. Lia Maulia Indrayani, M.Hum., (DosenFIB Unpad), anu dimoderatoran ku Tedi Muhtadin, M.Hum.
Prof Watson ngajelaskeun kasang tukang ngeunaan prosés nerjemahkeuna kana bahasa Inggris anu dimuat di Harian Umum Tribun Jabar. Prof Watson ogé ngamandangkeun yén carpon di Indonesia téh teu ngagambarkeun kaayaan anu di Indonesia jadi.
Teu reueus kumaha ninggal prof watson anu sanes getih sunda tiasa hoyong pisan neuleman kana budaya nusantara, komo deui kana budaya sunda saurna mah ceunah langkung leuwih hese diajar basa sunda tibatan basa indonesia, ngabutuhkeun waktu nu teu sakeudeng sabab basa sunda teh saur anjeuna hese pisan ngabedakeun cara ngomong ka sahandapeun, saluhureun, sareng sapantareun.
Saatos rengsé  acara bedah buku Neng maya langsung di lanjut ku acara “HAIKU” pupuh jepang anu di anggo kusadaya umat manusa. Haiku nyaeta jenis pupuh jepang anu ayeuna keur marak di kalangan para seniman sareng budayawan sunda khususna, anu nuju naek daun sabab haiku teh salah sahiji pupuh nu kudu ngandung harti sareng diksi anu pas.
Abad ka-17 sastra Sunda patarema jeung sastra Jawa: pupuh. Eta karya sastra sampeuran teh dipigandrung ku urang Sunda, utamana ku kalangan menak lantaran patali jeung kabujanggaan nu daek teu daek kudu diajar pupuh jeung madhab sastra ge ngeunteung ka Jawa. Teu aneh lantaran Sunda harita aya dina subordinasi Mataram.

Salian ti sisi politis, pupuh ge dipigandrung patali jeung teknis ditulisna, nu ngandelkeun guru lagu jeung guru wilangan. Nu nulis pupuh jadi dangding jadi guguritan siga nu nimu kaulinan anyar ku cara ngitung-ngitung ramo jeung nyaluyukeun lagu kana patokan pupuh.

Tah kiwari, dina media sosial dunya maya, eta situasi teh lir nguniang deui. Dina situasi sosial jeung politik nu beda, dina abad 21 kiwari, karya sastra anyar nu mimiti dipikaresep ku para nonoman teh nyaeta HAIKU. Tangtu bae, nu migandrungna barudak ngora jeung kalangan umum, lantaran kiwari media internet geus jadi prah jeung kakuduan di masarakat rea.

HAIKU teh sajak Jepang. Kacatet aya sababaraha ngaran nu ngotretkeun sajakna dina ieu wangun. Diantarana Matsuo Basho, (1644–1694), Onitsura (1661–1738), Yosa Buson (1716–1783), Kobayashi Issa (1763–1827), jeung rea-rea deui. Salian ti urang Jepang, HAIKU geus sumebar di mancanagara jeung ditarulis ku salian ti urang Jepang, kayaning James W. Hackett, Jorge Luis Borges, Cid Corman, Allen Ginsberg, Dag Hammarskjöld, Jack Kerouac nepi ka Octavio Paz..

Kiwari HAIKU hadir dina basa Indonesia jeung Sunda. HAIKU nu diwangun ku 17 engang teh lir aya sasaruaan jeung 17 pupuh ti Jawa tea. Itungan 17 pikeun urang Sunda mah mibanda harti nu patali jeung kasucian agama. Naha ieu hiji hal nu kabeneran bae, tapi dipikaresepna mah sarua wae.

Pola HAIKU nyaeta MA-JU-MA atawa 5-7-5, nu hartina lima engang dina padalisan kahiji, tujuh engang dina padalisan kadua, jeung lima engang dina padalisan katilu. Eta tilu padalisan teh ngawangun pada (bait). Sacara struktur, HAIKU ngan diwangun ku sapada (sabait): rengse tur tuntas. Nu ditujulkeunana nyaeta jerona maksud nu hayang ditepikeun dina nu sabait tea.
Contoh haikuna:
Makhluk sampurna
Jelas natrat na Kalam
Nyata manusa
"NO BODY'S PERFECT"
Ceuk saha éta téh nya?
Munjulan Gusti
Pada sarua
Nu miskin jeung nu beunghar
Boga kasusah
Ari nu beunghar
Mapalerkeun kasusah
Ku barana na
Ari nu miskin?
Ukur ku kasabaran
Jeung tawekalna











MIÉLING POE INDUNG SADUNYA

Disusun untuk memenuhi salah satu tugas mata kuliah kemahiran bhs. Sunda IV pen.karya sastra penerjemahan  yang dibina oleh dosen Teddi muhtadin M.Hum.

Disusun oleh :
Robby Gunawan
180210130042



PROGRAM STUDI SASTRA SUNDA
FAKULTAS ILMU BUDAYA 
UNIVERSITAS PADJADJARAN
JATINANGOR



Teater rakyat  tradisional (longser)
Di jawa barat terdapat banyak sekali budaya yang lahir di tatar sunda ini, terdapat kurang lebih dari 300 jenis kesenian yang terdapat pada masyarakat. Namun dengan seiringnya waktu berjalan dan kemajuan IPTEK sebab masyarakat jawa barat umumnya lebih mudah menerima datangnya pengaruh  budaya luar sehingga budaya yang telah lama di kembangkan hilang dengan sendirinya. Pengaruh budaya luar yang saat ini menjadi hal yang hangat di bicarakan oleh para seniman dan budayawan jawa barat yang berusaha untuk menghidupkan kembali kesenian khas jawa barat. Waktu yang terus berjalan membuat kesenian yang ada di jawa barat satu persatu mulai berguguran bahkan sampai punah dan tidak bisa di hidupkan kembali karena tidak adanya  penerus yang bisa meneruskan warisan nene moyang dalam hal melestarikan kesenian jawa barat yang dulu banyak di pentaskan di tengah masyarakat jawa barat khususnya.
Sekarang kurang lebih terdapat 34 jenis kesenian yang masih utuh dan terpelihara oleh para seniman yang ada, salah satunya yaitu teater rakyat jawa barat bisa disebut  Longsér, teater rakyat jawa barat atau longsér lebih di gemari oleh semua kalangan baik dari anak-anak sampe orang dewasa. Kesenian ini sangat bisa dirasakan oleh siapapun tidak terkecuali masyarakat kaum bawah atau pun kalangan atas. Selain longsér di jawa barat pun terdapat beberapa jenis teater tradisional lainya, seperti uyeg dari sukabumi, ubrug dari banten, matres dari cirebon. Tiap jenis kesenian tersebut mempunyai ciri-ciri tersendiri karena dengan faktor letak geografis serta pengaruh kebudayaan yang berbeda seperti di cirebon mungkin kita mengetahui akan terasa lekatnya pengaruh jawa cirebonan, walaupun berbeda namu kita mesti melestarikan apa yang masih ada di dunia ini khususnya di jawa barat agar kita bisa merasakan kebudayaan leluhur kita yang telah susah payah membuat jenis kesenian yang sangat bisa di rasakan oleh semua kalangan.
Jika di lihat secara seksama seni longsér hampir sama dengan srimulat atau lenong betawi, namun yang di bedakan yakni cara komunikasi seorang aktor longsér memakai bahasa sunda untuk alat percakapan atau berkomunikasi kepada penonton yang hadir. Keunikan lainya dalam seni longsér kita dapat melihat penari ronggeng yang merangkap menjadi seorang penyanyi yang mampu memikat atau menarik perhatian penonton. Lagu-lagu yang biasa diiringi yakni lagu ketuk tilu biasanya. Tidak ada yang tahu jelas sejak kapan longsér ada di tatar sunda, tak ada yang tahu juga definisi longsér yang sebenarnya ada pula pula yang beraggapan bahwa longsér itu terdiri dari dua suku kata yakni “long” (memandang) dan “sér” ( suatu hasrat) mungkin sampai saat ini belum ada yang mengetahui pasti apa definisi longsér yang sebenarnya.
Bentuk pagelaran longsér tidak jauh beda seperti lenong betawi dalam longser pun terdapat nayaga( pengiring musik), aktor (pelawak) dan ronggeng ( penari yang merangkap menjadi penyanyi), daya tarik yang di perlihatkan oleh ronggeng membuat modal utama untuk menarik banyak penonton yang hadir di arena pertunjukan. Biasanya pertunjukan seni longsér yang diadakan tidak pernah di gedung pertunjukan yang megah serta di tata sedemikian rupa namun pertunjukan longsér biasanya diadakan di alun-alun, pinggir jalan bahkan di lapangan.
Menelusuri sejarah longser tidak lepas dengan peran sertanya bang tilil nama asli akil. Bang tilil merasakan kejaayaan longser saat itu lahir sejak tahun 1920-1960. Banyak sekali grup seni longser yang di buat oleh bang tilil namun di pimpin oleh ateng japar salah satu orang yang meneruskan seni longser berguru kepada bang tilil. Mungkin pada masa jayaanya mereka bersikeras untuk tetap menghidupkan teater tradisional seni longser. Sampai saat ini genre longser kebanyakan berpedoman kepada ateng japar dengan gaya khas dia melawak didepan para penonton yang menyaksikan.
Akhir-akhir ini seni longser mulai di kembangkan kembali dengan bertujuan agar seni longser terus ada sampai kapanpun kesenian tradisional longser ini sebenarnya hampir punah namun di tangan para seniman kota Bandung di kelola dengan baik bahkan mereka membuat sanggar sendiri yaitu bandoengmooi mereka bersihkeras untuk terus mengenalkan seni longser dihadapan para masyarakat yang saat ini mulai acuh terhadap kesenian yang ada. Pada longser ada pula hal-hal yang tidak boleh di lewatkan saat pentas yaitu adanya sebuah cempor untuk pertanda bahwa pertunjukan longser akan di mulai. Serta terkadang para penonton yang menyaksikan terkadang melemparkan uang terhadap para pemain longser.
Gelak tawa yang akan selalu ada sampai kapanpun akan terus di kembangkan oleh seni longser yang tak akan punah sampai kapanpun. Kesenian rakyat yang sangat indah ini mesti di jaga dan terus jaya karena para pendahulu yang bisa membuat kesenian longser ini menjadi terus berkembang dan bersaing dengan budaya luar.